जंजिरा किल्ल्याची माहिती मराठी Janjira fort information in marathi

Janjira fort information in marathi महाराष्ट्रातील किल्ले हे केवळ ऐतिहासिक ठेवे नसून, ते राज्याच्या स्फूर्तीची आणि शौर्याची साक्ष देणारे आहेत. अशाच एका अद्वितीय आणि अजिंक्य किल्ल्याचा उल्लेख केला तर जंजिरा किल्ला हे नाव अग्रस्थानी येते. अरबी समुद्राच्या लाटांवर दिमाखाने उभा असलेला हा किल्ला सिद्दी सरदारांच्या शौर्याची उत्कृष्ट साक्ष देतो. भारतीय इतिहासात एकमेव असा जलदुर्ग जो अनेक आक्रमकांपासून अभेद्य राहिला आहे. या किल्ल्याला मुरुड- जंजिरा किल्ला देखील म्हटले जाते. सदर लेखाद्वारे आपण जंजिरा किल्ल्याच्या इतिहास, वास्तुशास्त्र, युद्धनीती आणि महत्त्वाच्या घटनांचा सविस्तर आढावा घेऊ. (Information about Janjira fort in marathi)

जंजिरा किल्ल्याचा इतिहास

जंजिरा किल्ल्याचा इतिहास १४८९ सालापासून सुरू होतो, जेव्हा अहमदनगरच्या निजामशाहीचा सरदार मलिक अंबरने हा किल्ला बांधला. मूळतः हा किल्ला स्थानिक कोळी राजाने बांधला होता, पण सिद्दी लोकांनी तो हस्तगत केला आणि नंतर तो सिद्दी राजवटीचा केंद्रबिंदू बनला. १६व्या शतकात पोर्तुगीज, मराठे आणि इंग्रजांनी अनेक वेळा हा किल्ला जिंकण्याचा प्रयत्न केला, पण तो अपयशी ठरला. शिवाजी महाराजांनीही हा किल्ला जिंकण्याचे अनेक प्रयत्न केले, परंतु हा किल्ला अजिंक्य राहिला. पुढे संभाजी महाराजांनीही तो हस्तगत करण्यासाठी युद्ध केले, पण ते यशस्वी होऊ शकले नाहीत. मराठ्यांनी अनेक वेळा नौसैनिक मोहिमा आखल्या, परंतु हा किल्ला कधीच जिंकता आला नाही. (मुरुड जंजिरा किल्ला इतिहास मराठी).

जंजिरा किल्ल्याचे भूगोल आणि स्थान

जंजिरा किल्ला महाराष्ट्राच्या रायगड जिल्ह्यात मुरुड या गावाच्या समुद्रकिनाऱ्यावर स्थित आहे. हा किल्ला संपूर्णपणे समुद्राच्या पाण्यात असून किनाऱ्यापासून अंदाजे २ कि.मी. अंतरावर आहे. जंजिरा हा शब्द अरबी भाषेतून आला असून त्याचा अर्थ "समुद्राचा बेट" असा होतो. (जंजिरा किल्ला कोणत्या जिल्ह्यात आहे?)

जंजिरा किल्ल्याची वास्तुकला

हा किल्ला साधारणतः २२ एकर क्षेत्रफळात पसरलेला आहे. याची रचना अत्यंत मजबूत असून हा किल्ला समुद्राच्या पाण्यात असूनही हजारो वर्षांपासून तसाच टिकून आहे. किल्ल्याच्या भिंती ४० फूट उंच आणि १५ फूट रुंद आहेत, त्यामुळे कोणत्याही तोफगोळ्याचा त्यावर परिणाम झाला नाही.

किल्ल्याच्या आत विविध वास्तू, पाण्याची तळी, तोफा, बुरुज आणि दरवाजे आहेत. विशेषतः "कलाल बांगडी" नावाची तोफ ही येथे प्रसिद्ध आहे. किल्ल्यात आत प्रवेश करण्यासाठी समुद्रातून बोटीने जावे लागते, आणि त्याच्या मुख्य दरवाज्याला "धक्के दरवाजा" म्हणतात. हा दरवाजा समुद्राच्या लाटांमुळे सहजपणे दिसत नाही, त्यामुळे शत्रूला सहज आत येता येत नसे. (architecture of janjira fort).

जंजिरा किल्ल्याची लष्करी ताकद

जंजिरा किल्ल्यात ५७ बुरुज होते, आणि प्रत्येक बुरुजात मोठमोठ्या तोफा बसवलेल्या होत्या. त्यापैकी "कलाल बांगडी", "लांडक", "चावरी" या प्रसिद्ध तोफा होत्या. हे किल्ल्याचे संरक्षण मजबूत करणारे एक महत्त्वाचे वैशिष्ट्य होते. किल्ल्यात पुरेशी अन्नसामग्री आणि पाणी साठवण्याची सोय असल्यामुळे, शत्रूने कितीही लांब वेढा घातला तरी किल्ल्यातील लोकांना अडचण येत नसे. येथे तीन मोठी तळी आहेत, जेथून गोडे पाणी मिळत असे. त्यामुळे समुद्रात असूनही हा किल्ला स्वयंपूर्ण होता. (murud janjira fort).

मराठ्यांचे जंजिरा किल्ल्यावर हल्ले

शिवाजी महाराजांनी हा किल्ला जिंकण्याचा अनेक वेळा प्रयत्न केला. त्यांनी १६७६ साली समुद्रमार्गे आक्रमण करण्यासाठी आरमार उभारले, परंतु सिद्दींच्या मजबूत संरक्षणामुळे तो प्रयत्न अयशस्वी ठरला. नंतर संभाजी महाराजांनीही १६८२ मध्ये मोठ्या लष्करासह हल्ला केला, परंतु त्यांनाही यश मिळाले नाही.

जंजिरा किल्ल्याचे महत्त्व

हा किल्ला सिद्दींच्या सत्ता आणि नौदलाचे प्रमुख ठिकाण होते. मराठे, इंग्रज, पोर्तुगीज आणि मुघलांनी अनेक वेळा यावर कब्जा मिळवण्याचा प्रयत्न केला, पण तो नेहमी अभेद्य राहिला. त्यामुळे तो भारतातील सर्वात मजबूत जलदुर्ग म्हणून ओळखला जातो.

जंजिरा किल्ल्यातील प्रमुख आकर्षणे

१. मुख्य प्रवेशद्वार - किल्ल्याचा दरवाजा समुद्रात लपलेला असल्याने तो सहज ओळखता येत नाही.

2. तोफा - "कलाल बांगडी", "लांडक" आणि "चावरी" या प्रसिद्ध तोफा येथे आहेत.

3. राजवाडा - सिद्दी सरदारांचा राजवाडा किल्ल्यातील प्रमुख वास्तूंपैकी एक आहे.

4. पाण्याची तळी - येथे तीन मोठी गोड्या पाण्याची तळी आहेत.

5. गुहा आणि बुरुज - किल्ल्यात अनेक रहस्यमय बुरुज आणि खंदक आहेत.

जंजिरा किल्ला - सध्याची स्थिती

आज जंजिरा किल्ला एक प्रमुख पर्यटनस्थळ बनले आहे. महाराष्ट्र सरकार आणि स्थानिक प्रशासनाने त्याच्या देखभालीसाठी काही प्रयत्न केले आहेत. अनेक पर्यटक बोटीने येथे जातात आणि इतिहासाचा अनुभव घेतात.

निष्कर्ष:

जंजिरा किल्ला हा महाराष्ट्राच्या जलदुर्ग परंपरेतील एक अप्रतिम नमुना आहे. हा किल्ला केवळ वास्तुशात्राचा चमत्कार नसून, तो मराठ्यांच्या इतिहासातील एक महत्त्वाचा अध्याय आहे. अनेक आक्रमणांनंतरही अभेद्य राहिलेला हा जलदुर्ग, आजही इतिहासप्रेमी आणि पर्यटकांसाठी एक अद्वितीय आकर्षण आहे. (मुरुड जंजिरा किल्ला इतिहास मराठी).

प्रश्नोउत्तरे:

१. जंजिरा किल्ला कोणत्या जिल्ह्यात आहे?

उत्तर -  जंजिरा किल्ला महाराष्ट्र रायगड जिल्ह्यात आहे.

२. जंजिरा किल्ला कोठे आहे?

उत्तर - जंजिरा किल्ला हा रायगड जिल्ह्यातील मुरुड-जंजिरा या ठिकाणी आहे.

३. जंजिरा हा किल्ला कोणी बांधला?

उत्तर - असे म्हटले जाते, अहमदनगरच्या निजामशाहीचा सरदार मलिक अंबरने हा किल्ला बांधला  परंतु मूळतः हा किल्ला स्थानिक कोळी राजाने बांधला होता, पण सिद्दी लोकांनी तो हस्तगत केला.